Parafia Binarowa

Parafia i wieś Binarowa położona w powiecie gorlickim, w odległości ok. 4 km na północny zachód od Biecza, należy do najstarszych w diecezji rzeszowskiej. 23 czerwca 1348 roku kancelaria króla Kazimierza Wielkiego wydała przywilej lokacyjny tej miejscowości na prawie niemieckim. Na mocy tego dokumentu, jeden łan ziemi przeznaczono na uposażenie parafii. W czasach staropolskich wieś wchodziła w skład dóbr królewskich, należących do starostwa libuskiego.

Pierwsza wzmianka o funkcjonującym w Binarowej kościele pochodzi dopiero z 1415 roku. Obecna świątynia parafialna jest prawdopodobnie drugą z kolei, powstała około 1500 roku.

Kościół p.w. św. Michała Archanioła to drewniana, jednonawowa budowla gotycka, o konstrukcji zrębowej, obita gontem i podbita blachą, z wieżą o konstrukcji słupowej. Wnętrze świątyni zdobi piękna, zabytkowa polichromia z XVI i XVII w. ukazująca między innymi sceny z Nowego Testamentu oraz widoki ówczesnego Biecza. W ciągu swych dziejów kościół ten był kilkakrotnie restaurowany: w 1641 roku, na początku XIX w. oraz w latach 1953-1956.
Renowację przeprowadzono też w ostatnim okresie. W ramach podjętych w 1992 roku prac, m. in. wymieniono poszycie deskowe na gont i przywrócono wieży pierwotny kształt.

Kościół jest cennym zabytkiem, wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Binarowska świątynia jest nie tylko pięknym przykładem drewnianej architektury sakralnej, ale również miejscem szczególnego kultu maryjnego. W jej lewym ołtarzu bocznym znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (Piaskowej). Obraz ten, o wymiarach 54 x 41 cm, namalowany został na płótnie farbami olejnymi. Pochodzi on z XVII w. i jest repliką cudownego obrazu Matki Bożej Piaskowej z krakowskiego kościoła karmelitów. Trudno jest dziś ustalić jego autorstwo. Nieznany pozostaje również fundator i czas umieszczenia obrazu w tym kościele. Na ten temat jest kilka opinii. Jedna przypisuje jego fundację królowi Janowi Kazimierzowi, inna zaś, bardziej prawdopodobna, szerzącemu kult Matki Bożej Piaskowej, zakonowi karmelitów, który w pobliskim Jaśle miał swój klasztor.

Pierwsza wzmianka o kulcie łaskami słynącego obrazu pochodzi z XVIII w. Z akt wizytacji generalnej dekanatu bieckiego z 1767 r. wynika, że na skroniach Dzieciątka i Maryi umieszczono srebrne korony, co świadczy, że dokonano tzw. koronacji prywatnej. Jako wota zawieszono sznury korali. Wota te były skromne, ale należy pamiętać, że w wyniku siedemnastowiecznych wojen i tzw. wojny północnej (XVIII w.) uległy spustoszeniu znaczne obszary Rzeczypospolitej, co pociągnęło za sobą zubożenie ludności.

Kult Binarowskiej Madonny przyhamowany został znacznie podczas niewoli narodowej, ale nie zanikł on zupełnie. Przez cały ten czas wśród tamtejszych katolików panowało niewzruszone przekonanie o cudowności znajdującego się w ich kościele wizerunku Matki Bożej Piaskowej. Dotrwało ono do chwili obecnej. W ostatnim okresie duże zasługi w ożywieniu i propagowaniu kultu Pani Binarowskiej położył długoletni proboszcz binarowski (1959-1992), ks. Władysław Oleksiak. O żywotności Jej kultu świadczą liczne wota dziękczynne, tzw. Księga Łask opisująca łaski wyproszone za Jej pośrednictwem oraz charakterystyczny, właściwy sanktuariom, rodzaj praktykowanej tam pobożności maryjnej. Między innymi w każdą środę (dawniej w trzecią niedzielę miesiąca) odprawiana jest nowenna ku czci Matki Bożej Piaskowej z odczytywaniem próśb i podziękowań, gromadząca zwykle liczne grupy wiernych, tak z parafii, jak i spoza jej granic.

Dużą popularnością wśród wiernych cieszą się również odpusty parafialne obchodzone w dzień poświęcony Matce Bożej Wspomożycielce Wiernych (niedziela po 24 maja) oraz w dniu patrona kościoła – św. Michała (29 wrzesień). Ponadto każde nabożeństwo ku czci Matki Bożej rozpoczyna śpiew pieśni: „Gwiazdo śliczna wspaniała, binarowska Maryjo” lub „Ty, coś w Binarowej tron łaski sobie obrała”. Ważną praktyką dewocyjną jest osobista modlitwa wiernych przed łaskami słynącym wizerunkiem Maryi. Wymienione wyżej formy kultu maryjnego praktykowane w Binarowej, jak też znaczna popularność poświęconych Maryi pieśni wskazują, iż dla tamtejszych katolików Matka Boża Piaskowa jest w dalszym ciągu skuteczną orędowniczką u Boga i najpewniejszą pomocą w trudnościach.

Na podstawie oprac. „Binarowskie Sanktuarium Matki Bożej” ks. Andrzeja Motyki.

Wyróżnione przez UNESCO drewniane kościoły położone są w południowej Polsce, na obszarze historycznego regionu Małopolski, wchodząc w skład dwóch województw – małopolskiego i podkarpackiego. W strukturach administracyjnych organizacji kościelnej podlegają pod archidiecezję Krakowa i Przemyśla oraz episkopat Rzeszowa i Tarnowa.

Kilkadziesiąt średniowiecznych drewnianych kościółków zachowało się do dnia dzisiejszego na terenie całej Małopolski, wchodząc w skład tzw. Szlaku Architektury Drewnianej, ale tylko nieliczne z nich zatrzymały swoją rdzenną oryginalność, stając się tym samym zjawiskiem unikatowym w skali świata. Pozostałe ulegały ciągłym rekonstrukcjom, czy daleko posuniętym przekształceniom. W 2000 roku, z ramienia Rządu Rzeczypospolitej Polskiej został wystosowany wniosek o wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa kilku najwartościowszych egzemplarzy małopolskiej architektury sakralnej. W dostarczonej na ręce Komitetu UNESCO dokumentacji opisowo-analitycznej, kartograficznej i fotograficznej znalazło się w sumie 9 propozycji. Jednak tylko 6 spośród nich uzyskało w konsekwencji miano spuścizny minionych czasów cechującej się walorem wyjątkowości i uniwersalności dla całej ludzkości. Zostały one włączone do prestiżowego rejestru UNESCO – 3 lipca 2003 roku i wszystkie odpowiadają kryteriom – 3 i 4, zgodnie z regulaminowymi wytycznymi dla dziedzictwa kulturowego.

Kryterium 3

Grupa 6 gotyckich kościołów o charakterystycznej budowie zrębowej składa się na unikalny w swym rodzaju sakralny relikt średniowiecznych tradycji budowlanych, zachowany w niemal nienaruszonej formie do dnia dzisiejszego. Obiekty te są jednak nie tylko wybitnym świadectwem dawno minionej epoki, ale również, pozostając w bezpośredniej bliskości kulturowej granicy oddzielającej Wschód od Zachodu, stanowią symbol udanej walki o zachowania charakteru oraz funkcji liturgicznych zgodnych z doktryną Kościoła Rzymsko-katolickiego, skutecznie stawiającym czoła kultowym prądom napływającym z centralnej i wschodniej części Europy.

Kryterium 4

Figurujące na Liście UNESCO drewniane kościoły Małopolski są najznakomitszymi egzemplarzami średniowiecznych budowli sakralnych reprezentującymi typ konstrukcji zrębowo-wieńcowej – zupełnie nieznanej na zachodzie Europy techniki budowlanej. Godnym wyróżnienia jest ponadto ich wykonanie, unikalne zarówno pod względem artystycznym, jak i technicznym, oraz fakt, iż zostały one ufundowane przez zamożną elitę obywateli, stając się tym samym ewidentnym symbolem społecznego i politycznego prestiżu.

Nazwa dobra: Kościół parafialny pw. Św. Michała Archanioła

Lokalizacja: dobro znajduje się w województwie małopolskim – powiat Gorlice, gmina Biecz, w centralnej części Binarowa, na północ od głównej drogi prowadzącej z Biecza do Tuchowa. Wchodzi w skład Diecezji Rzeszowskiej diakonatu Biecz.

Kategoria dziedzictwa światowego: dobro kulturowe

Obszar dziedzictwa kulturowego: Granice strefy ścisłej ochrony konserwatorskiej obejmują kościół wraz z budowlami towarzyszącymi, pobliskim cmentarzem oraz kompleksem wiekowych drzew, znajdujących się w najbliższym otoczeniu. Całość zajmuje powierzchnię 1,8 ha, która zawiera się pomiędzy drogą główną z Biecza do Tarnowa, a rzeczką Sitniczanka.

Sytuacja prawna:

status prawny: własność kościelna;

administracja odpowiedzialna za dobro: diakonat Biecz; merytoryczną opiekę zapewnia Wojewódzki Konserwator Zabytków i Służba Ochrony Zabytków.

Uzasadnienie wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO

Zachowany w swej historycznej formie, w pełni autentyczny zabytek, jest jednym z najstarszych przykładów konstrukcji zrębowo/wieńcowej.

Jego malowidła ścienne z XVI-XVIII wieku zostały uznane za najcenniejsze wśród tych, jakie prezentowane są w innych sakralnych budowlach drewnianych. Jego wyjątkowość wyraża się nadto w nietypowych założeniach ikonograficznych i ideologicznym, mających wysoką wartość, np. z punktu widzenia badań naukowych i dydaktyki. Jednocześnie zaprezentowany tu został wysoki poziom artystyczny, wyrażający się w postaci znacznej kolekcji XIV-wiecznych rzeźb i płaskorzeźb, będącej jedyną, tak doskonale zachowaną w południowej Polsce.