Muzeum Zamkowe w Malborku
Wpis na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO
Nazwa dobra: Zamek krzyżacki w Malborku
Lokalizacja: Malbork jest miastem znajdującym się we wschodniej części województwa pomorskiego. Położony jest na terytorium Żuław Wiślanych, nad brzegiem rzeki Nogat.
Kategoria dziedzictwa światowego: dobro kulturowe
Obszar dziedzictwa kulturowego:
Zamek Malbork jest jednym z najwspanialszych zabytków architektury gotyckiej w Europie. Jego budowę rozpoczęto w połowie lat 70. XII w. Ten monumentalny, średniowieczny zespół zamkowy, obejmuje trzy główne części:
Zamek Wysoki (XIII i XIV w.) – z Kościołem Najświętszej Panny Marii, refektarzem, dormitoriami i wieżą sanitarno-obronną Gdanisko; Zamek Średni (XIV w.) – z Pałacem Wielkich Mistrzów, Wielkim Refektarzem, wielką komturią i infirmerią; Przedzamcze (XIV i XV w.) – z arsenałem (Karwan), fortyfikacjami (m.in. Baszta Maślankowa i Baszty Mostowe) i budynkami dawnych warsztatów rzemieślniczych. Wszystkie trzy części zespołu zamkowego tworzą jeden organizm największego ceglanego zespołu warownego na świecie.
Sytuacja prawna:
status prawny: własność państwowa;
administracja odpowiedzialna za dobro: Muzeum Zamkowe w Malborku powołane na mocy Zarządzenia Ministra Kultury i Sztuki, z dnia 13.09.1960 roku i podlegające bezpośrednio Zarządowi Muzeów i Ochrony Zabytków.
Uzasadnienie wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO
data wpisu – 1997 rok
kryteria wpisu na Listę – 2,3,4
Kryterium 2
Zamek krzyżacki w Malborku składa się na unikalne w skali świata dzieło architektoniczne, którego śmiałe i nowatorskie rozwiązania techniczne, zwłaszcza metoda konstruowania sklepień, szczytów i portali, a także wykorzystywanie rzeźby i ornamentyki – znalazły powszechną kontynuację nie tylko w wielu późniejszych zamkach budowanych przez Krzyżaków, ale także w innych konstrukcjach gotyckich Europy północno – wschodniej.
Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza wielki refektarz Zamku Średniego – uznawany za jedno z najbardziej reprezentacyjnych średniowiecznych wnętrz świeckich w Europie, dzięki harmonijnemu, zrównoważonemu doborowi ogólnych proporcji i zastosowaniu modernistycznych dla tamtego okresu form systemu trójpodporowego przesklepienia, wspartego wysmukłymi kolumnami.
Ponadto, najstarsza część zespołu – Zamek Wysoki (1276-1280, rozbudowany w latach 1334-1344), jest prekursorskim wzorcem regularnej, czteroskrzydłowej twierdzy obronnej, łączącej w sobie również inne funkcje, m.in. klasztorne.
Kryterium 3
Stając się w 1309 roku siedzibą wielkiego mistrza Zakonu Niemieckiego (zwanego krzyżackim), Malbork awansował do roli stolicy, a z czasem również głównego, wzorowo rozwiniętego ośrodka gospodarczego, wojskowego i administracyjnego dla tego jednego z najpotężniejszych państw na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego.
Kryterium 4
Z punktu widzenia znaczenia historycznego, należy podkreślić, przede wszystkim rolę Zamku Malborskiego, jako jednego z najważniejszych świadków największych i najbardziej znaczących wydarzeń społecznych, gospodarczych i politycznych w dziejach średniowiecznej Europy, m.in.:
- wschodnioeuropejskich krucjat zakonu krzyżackiego, realizowanych w ramach planu przymusowej chrystianizacji społeczności wschodnioeuropejskich, a następnie kolonizacji zajmowanych przez nich terenów;
- wojen polsko – krzyżackich;
- antykrzyżackiej opozycji mieszczan i rycerzy pruskich;
- sekularyzacji, w okresie reformacji jednego z największych zakonów rycerskich;
- reorganizacji państwa krzyżackiego na terytorium Prus;
Zamek stał się nadto, w pewnym sensie – ideologicznym pomnikiem historycznym, bowiem niejednokrotnie był instrumentalnie wykorzystywany do realizacji skrajnych idei politycznych, tj. nacjonalistyczne i szowinistyczne wizje przywódców Trzeciej Rzeszy.
Walory architektoniczne i estetyczne kompleksu podkreśla nadto wyśmienita lokalizacja na wysokiej skarpie prawego brzegu Nogatu i malowniczość otoczenia krajobrazowego.