Hala Stulecia we Wrocławiu
Hala Ludowa (niem. Jahrhunderthalle, do 1945 używano też czasem nazwy Festhalle – „Hala Uroczystości, Świąteczna”), w 1945 nazwana „Halą Ludową” – zbudowana we Wrocławiu w latach 1911-12 wczesnomodernistyczna hala przeznaczona do masowych imprez publicznych. Niektóre kręgi oficjalne w mieście chcą przemianowania Hali na polskie tłumaczenie pierwotnej nazwy niemieckiej – Hala Stulecia. 13 lipca 2006 wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
W momencie powstania Hala stanowiła obiekt wyjątkowy, posiadając żelbetowe przekrycie o największej rozpiętości na świecie – większe rozmiary osiągały wówczas tylko nieliczne konstrukcje stalowe. Hala ma 42 m wysokości, a nakrywająca ją kopuła 67 m średnicy. Maksymalna szerokość wnętrza Hali wynosi 95 metrów, a dostępna powierzchnia wynosi 133,3 tys. m². Prócz samej centralnej hali w budynku zaplanowano jeszcze 56 innych pomieszczeń wystawienniczych, obszerne okrążające główną salę kuluary, a całość obliczona była na 10 tysięcy osób.
Berg, projektując Halę, skoncentrował się na wymaganiach funkcjonalnych i kształtowaniu wnętrza w harmonii z systemem konstrukcyjnym, które nadały całości formę. Układ Hali jest w rzucie kolisty, oparty symetrycznie na greckim krzyżu, na którego trzech końcach znajdują się małe hale wyjściowe, a na zachodnim, skierowanym w stronę centrum miasta – dwupoziomowa owalna hala wejściowa.
Konstrukcyjnie Hala złożona jest z dwu niezależnych elementów – podstawy w formie układających się w walec łuków, wygiętych w płaszczyźnie podłużnej. Podparcie tych czterech wygiętych stanowią pełniące rolę przypór żebra, tworzące boczne apsydy. Drugą, oddylatowaną i spoczywającą swobodnie na podstawie część stanowi tzw. kopuła, będąca jednak w istocie układem schodzących się promieniście żelbetowych łuków – żeber, opierających się u góry o centralny pierścień ściskany, a u dołu o pierścień rozciągany, wzmocniony stalową wkładką. Układ zadaszenia w formie pierścieniowych tarasów umożliwił zaprojektowanie nad każdym z nich rzędów okien, doświetlających wnętrze hali, tak że światło przenika między żebrami. Mała kopułka wewnątrz pierścienia ściskanego była pierwotnie całkiem przeszklona, stanowiąc rodzaj oculusa, jednak ze względu na problemy z wodoszczelnością po kilku latach ją zabudowano, co nadało zwieńczonemu teraz wizualnie ciężkim zwornikiem wnętrzu charakter ekspresjonistyczny. Konstrukcyjna szczerość i surowość (powierzchnię pozostawiono jako widoczny żelbet) i formalna prostota do dziś wydają się niektórym szokujące. W celu spojenia stanowiącej wolno stojący obiekt Hali z otoczeniem wpisano ją w zaprojektowany przez Hansa Poelziga większy układ obiektów wystawowych, mający charakter jeszcze z gruntu klasycyzujący i dość typowy dla pierwszych lat XX wieku (pergola, układy osiowe).
Budowę Hali ukończono w grudniu 1912 roku, półtora miesiąca przed zaplanowanym terminem. W trakcie jej budowy wybudowano na otaczających ją terenach liczne inne obiekty wystawowe, w tym Pawilon Czterech Kopuł, Pergolę, obiekty rekreacyjne itp. W Hali umieszczono specjalnie dla niej zaprojektowane i wykonane przez firmę Sauer we Frankfurcie organy o 222 rejestrach i 16706 piszczałkach, naówczas największe na świecie; obecnie organy te częściowo wykorzystywane są w Archikatedrze Wrocławskiej. Wystawa Stulecia i zarazem Hala zostały zainaugurowane wystawieniem sztuki Gerharta Hauptmanna.
wpis na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO
Lokalizacja: Miasto Wrocław, historyczna stolica Śląska, położone jest po obu stronach środkowej Odry, na Nizinie Śląskiej, przynależąc administracyjnie do województwa dolnośląskiego.
Kategoria dziedzictwa światowego: dobro kulturowe
Obszar dziedzictwa kulturowego:
Monumentalny cylindryczny gmach Hali Stulecia, o średnicy 65 metrów i wysokości 45 metrów, znajduje się w centralnej części wrocławskich Terenów Wystawowych, zlokalizowanych w północno-wschodniej części Wrocławia.
Sytuacja prawna:
status prawny: własność państwowa pod częściowym zarządem spółek handlowych;
administracja odpowiedzialna za dobro: Wrocławskie Przedsiębiorstwo Hala Ludowa sp. z o.o., a także wojewódzki i miejski Konserwator Zabytków.
Uzasadnienie wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO
data wpisu – 2006 rok
kryteria wpisu na Listę – 1,2,4
Kryterium 1
Stanowi wyraz twórczego i innowacyjnego podejścia na rzecz rozwoju technik i metod konstrukcyjnych w wielkogabarytowych budowlach o charakterze zbrojnym.
Powstanie Hali Stulecia wniosło przede wszystkim znamienny wkład w zastosowanie żelazobetonu w praktykach architektonicznych, będąc równocześnie czynnikiem stymulujących zmiany w koncepcjach umacniania konstrukcji budowlanych z wykorzystaniem stali.
Kryterium 2
Wrocławska Hala Stulecia jest pionierskim i zarazem jednym z najbardziej owocnych osiągnięć inżynierii i architektury nowych czasów. Stanowi także wyjątkowe świadectwo wymiany poglądów wczesnej doby XX wieku, które ukształtowały wspólny wzorzec dla dalszej ewolucji konstrukcji żelazobetonowych.
Kryterium 4
Hala Ludowa, będąc jedną z najcenniejszych i najbardziej efektownych estetycznie światowych zdobyczy nowoczesnej architektury, cechuje dodatkowo nadzwyczajna wielofunkcyjność. Wchodząc bowiem w skład wrocławskich Terenów Wystawowych stanowi wybitny egzemplarz gmachu wykorzystywanego powszechnie na cele publiczne, gdzie od początków zeszłego wieku organizowane są różnego rodzaju i rangi imprezy okolicznościowe, tj. inscenizacje teatralne i operowe, wystawy, koncerty, czy konferencje.