Podczas 43. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa odbywającego się w Baku w dniach od 30 czerwca do 10 lipca 2019 r. zapadła decyzja o wpisaniu na listę światowego dziedzictwa UNESCO Krzemionkowskiego regionu pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego. Podstawą wpisu jest zachowane pod ziemią oraz na jej powierzchni dziedzictwo archeologiczne będące świadectwem rozwoju przemysłu na ziemiach polskich w ważnej dla historii ludzkości epoce pradziejowej.

Obszar wpisany leży na północno-wschodnim skraju Gór Świętokrzyskich, po obu stronach rzeki Kamiennej, w powiecie ostrowieckim i opatowskim, na terenie gmin: Bodzechów, Ćmielów i Ożarów. Składa z czterech części: głównego pola górniczego w rzemionkach Opatowskich, dwóch mniejszych pól górniczych Borownia i Korycizna oraz stałej prehistorycznej osady górniczej w Gawrońcu, której mieszkańcy dokonywali obróbki otrzymywanego z kopalni krzemienia i wykonywali narzędzia przeznaczone na sprzedaż.

Pradziejowe kopalnie krzemienia funkcjonowały w tym miejscu od neolitu do wczesnego brązu (ok. 3.900 do 1600 r. p.n.e.). Wyjątkowy charakter kompleksu Krzemionek  polega na zachowaniu na rozległym obszarze czytelnych śladów prehistorycznej działalności człowieka, polegającej na wydobywaniu i obróbce krzemienia, głównie do wyrobu narzędzi. Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego to zachowane do naszych czasów osiedla górnicze, jamy i szyby górnicze, chodniki w kopalniach, komory, a także komory wsparte na filarach. Ponad 4000 szybów o głębokości dochodzącej do 9 m połączonych siecią chodników i komór. Jedną z cech charakterystycznych Krzemionek jest również występowanie najszerszej odnotowanej gamy prehistorycznych narzędzi górniczych. Jest to jedyna europejska neolityczna kopalnia krzemienia, w której odkryto narzędzia wyprodukowane ze skały wulkanicznej. Warto wspomnieć także o rzadkim rodzaju narzędzia odnalezionego w krzemionkowskich kopalniach komorowych – cygarze w kształcie grubego cylindrycznego kilofu krzemieniowego z ostrym czubkiem i tępym młotkiem, prekursora tradycyjnego młota górniczego. Krzemień pasiasty pozyskiwany w regionie krzemionkowskim należał do najrzadszych na świecie. Jego walory estetyczne, kolor oraz wzór, posiadały głęboką wartość symboliczną, której dowodem było rozprzestrzenianie się wyrobów z Krzemionek na ogromnym obszarze od współczesnej Litwy po Czechy i od Niemiec po tereny dzisiejszej Ukrainy. Badania archeologiczne wskazują, że ozdobne ostrza siekierek z krzemienia pasiastego były składane do grobów wojowników, a miniaturowe, kilkucentymetrowe siekierki służyły prawdopodobnie jako amulety.

Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego został wpisany na listę światowego dziedzictwa na podstawie kryterium III i IV. Komitet Światowego Dziedzictwa uznał wyjątkową wartość regionu krzemionkowskiego z uwagi na to, że stanowi on wybitne dzieło twórczego geniuszu człowieka, niesie unikalne świadectwo tradycji kulturowej i stanowi wybitny przykład zespołu obiektów techniki i krajobrazu, który ilustruje znaczący etap w historii ludzkości.

W ten sposób na liście światowego dziedzictwa UNESCO znajduje się już 16 polskich obiektów. Warto przypomnieć, że ostatni wpis polskiego obiektu miał miejsce dwa lata temu podczas 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Krakowie w 2017 r., kiedy do prestiżowego grona dóbr światowego dziedzictwa dołączyła Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi.

Więcej informacji na temat Krzemionkowskiego regionu pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego można znaleźć m.in. na stronie Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu „Krzemionki” www.krzemionki.pl